lechowski / 21.01.2023

Główne style historyczne oraz ich nazwy miejscowe

Nazewnictwo wczesnych stylów meblarskich wywodzi się z nazewnictwa stylów architektonicznych oraz od panujących dynastii i monarchów.

  1. Gotyk we Francji określa się jako gotyk klasyczny (classique), gotyk promienisty (rayonnant) i późny gotyk płomienisty (flamboyant) - kończy się on za rządów Ludwika XII. W Anglii mówi się o gotyku staroangielskim (early gothic), gotyku dekoracyjnym (decorated gothic) i gotyku wertykalnym (perpendicular gothic), a w odniesieniu do meblarstwa angielskiego używa się określenia styl Tudorów - kończy sią on za rządów Marii I (w Niemczech jedną o odmian gotyku architektonicznego był gotyk ceglany).
  2. Renesans we Francji określa się po prostu jako renesans (renaissance), rozpoczyna się on za czasów Franciszka I i trwa (z fazą manierystyczną) do czasów Ludwika XIII, w Anglii wczesny renesans to styl elżbietański (elizabethan style) po którym następuje późny renesans czyli styl jakubiański (jacobean style) trwający aż do czasów Commonwelthu Olivera Cromwella.
  3. Barok we Francji rozpoczyna się już w epoce Ludwika XIII, ale dojrzałość osiąga za czasów jego następcy i od niego bierze nazwę stylu Ludwika XIV. W Anglii barok trwa od Wielkiego Pożaru Londynu w 1666 r. do traktatu w Utrechcie 1713 r., ale w meblarstwie mówi się o stylu Williama i Marii (William & Mary style) związanym z rządami w Anglii holenderskiego Wilhelma Orańskiego.
  4. Okres przejściowy od baroku do rokoka we Francji nazywa się - od regenta Filipa Orleańskiego - francuską regencją (régence). Nie należy jej mylić z późniejszą o sto lat regencją angielską (regency), która była odpowiednikiem francuskiego empire.
  5. Rokoko we Francji rozpoczyna się już w okresie regencji Filipa Orleańskiego, ale dojrzewa za następcy Ludwika XIV i nazywa się stylem Ludwika XV. W Anglii rokoko nazywane jest stylem królowej Anny (Queen Anne style), a jego zwieńczeniem jest styl Chippendale (twórczość Thomasa Chippendale obejmuje fazy rokokową, neogotycką, chińską i klasycystyczną, ale jego nazwisko stało się synonimem angielskiego rokoka). W Austrii rokoko określa się jako styl terezjański od rządzącej cesarzowej Marii Teresy.
  6. Klasycyzm we Francji nazywany jest stylem Ludwika XVI. W meblarstwie angielskim klasycyzm określa się jako styl angielskiej regencji (regency) i miał on trzy fazy: styl Adamów, styl Hepplewhite'a i styl Sheratona. Styl regencji trwał więc znacznie dłużej niż sama regencja późniejszego Jerzego IV. W Austrii klasycyzm określa się jako styl józefiński (od cesarza Józefa II).
  7. We Francji styl empire był przygotowany przez styl dyrektoriatu. W Anglii stylowi dyrektoriatu odpowiada styl Sheratona, a odpowiednikiem empiru jest nieco późniejszy styl Thomasa Hope. W Stanach Zjednoczonych odpowiednikiem empiru był amerykański empire (american empire) zaliczany do stylu federalnego (federal style). W Niemczech i Austrii odpowiednikiem późnego klasycyzmu był biedermeier.
  8. Specyfika amerykańskiej historii powoduje, że style uprawiane do początków osadnictwa do ogłoszenia niepodległości 13 kolonii w 1774 r. nazywane są stylami kolonialnymi (colonial style), a rozwijające sie po tej dacie stylami federalnymi (feredal style). Oznacza to, że do stylu kolonialnego zalicza się meblarstwo renesansowe (Pilgrim style, Jacobean), barokowe (William & Mary) i rokokowe (Queen Anne i Chippendale), a do stylu federalnego klasycyzm (Adam, Hepplewhite, Sheraton) i amerykański empire.
  9. Po restauracji monarchii we Francji zapanował styl Ludwika Filipa, któremu w Anglii odpowiada krótko trwający styl Williama IV. W obudwu stylach pojawiły się elementy historyzmów charakterystycznych dla następnej epoki.
  10. Francuski styl Napoleona III zwany również drugim cesarstwem (second empire) i angielska epoka wiktoriańska to czasy kolejnych historyzmów związanych z tzw. akademizmem. W języku polskim i francuskim historyzmy te nazywają się neo-stylami (neo-rooanizm, neo-gotyk, neo-renesans itd.). W Anglii i USA mówi się o odrodzeniu stylu (revival), np. gothic revival, rococo revival itd. W języku angielskim pojęcie revival ma szersze znaczenie i obejmuje również nasze popularne określenie "retro"
  11. Najważniejszym aspektem wczesnej epoki wiktoriańskiej było wystąpienie Johna Ruskina i jego apologia gotyku. W późnej epoce wiktoriańskiej (po 1860), w wyniku przemian społeczno-obyczajowych i kontaktów ze sztuka japońską pojawiły się nowe kierunki - estetyzm (w meblarstwie zwany art furniture), ruch Arts & Crafts Williama Morrisa i Glasgow style. Odrębne miejsce zajmuje spokrewniony zarówno z estetyzmem jak i ruchem Arts & Crafts styl Charlesa Eastlake'a (Eastlake style).
  12. Specyficzną odmianą akademizmu ahistorycznego była tzw. nowa sztuka zwana po polsku secesją, we Francji art nouveau, w Anglii Glasgow style/modern style, w Niemczech Judendstil, we Włoszech stile florale, w Austrii Sezession.
  13. Z ruchu Arts & Crafts i angielskiej Glagow school wywodzi się wiedeńska art-deco, amerykański ruch Arts & Crafts (american craftsman), amerykański styl misyjny (mission style) oraz niemiecka art-deco okresu Werkbundu i wczesnego stylu Bauhausu.
  14. Rewolucyjne zmiany przygotował abstrakcjonizm rosyjskiej awangardy i holenderskiej grupy De Stijl. Z niego wywodzi się klasyczny modernizm, którego odmianą niemiecką był styl Bauhausu, a francuską styl Esprit Nouveau Le Corbusiera.
  15. Pojęcie styl skandynawski (scandinavian design, danish design) początkowo nie obejmowały meblarstwa, ale przede wszystkim szkło, ceramikę i drobny sprzęt użytkowy. Pełnego znaczenia nabrało w połowie XX wieku po wystąpieniu grupy projektantów duńskich, a szczególnie po objazdowej wystawie prezentującej wzornictwo skandynawskie w Stanach Zjednoczonych w latach 1954-57.
  16. Z wzornictwem skandynawskim związane jest słabo zdefiniowane pojęcie wzornictwa lub stylu organicznego (organic design), kojarzonego z użyciem materiałów formowanych i "organicznymi", opływowymi liniami. Jego początki sięgają prac Alvara Aalto i Geralda Summersa, a termin wywodzi się od nazwy konkursu "Organic design in home furnishings" rozpisanego w 1940 r. przez Museum of Modern Art, w którym zwyciężył projekt formowanego krzesła spółki Eames/Saarinen.
  17. Określenia stylów pojawiających się w końcu XX wieku nie są precyzyjne z uwagi na brak dystansu czasowego. Elementy kontekstualnego postmodernizmu były obecne już w stylu pop-art. W krótkim czasie całkowitemu odwróceniu uległo znaczenie pojęcia minimalizm, które pierwotnie oznaczało skrajną prostotę i surowość formalną (znowu wpływy japońskie) oraz stosowanie tanich, powszechnie dostępnych materiałów (cheep furniture Donalda Judda), a obecnie kojarzone jest z meblami wykonanymi z chromu, szkła i naturalnych fornirów, zaprojektowanymi w stylu Farnsworth House Miesa van der Rohe, horrendalnie drogimi i stanowiącymi bardziej symbol statusu niż przedmiot użytkowy.
  18. Obecnie panujących trendów również nie da się zdefiniować precyzyjnie, co wynika z synkretycznego ducha epoki. Pojęcie o nich dają stanowiące przegląd bieżącego wzornictwa wystawy organizowane przez muzea i galerie sztuki użytkowej (m.in. Museum of Modern Art), jak np. wystawa w Carleton College Art Gallery pn. Functional Sculpture (2008 r.). Katalogi takich wystaw oraz prezentacje w licznych pismach branżowych odgrywają dokładnie taką samą rolę, jaką odgrywały słynne wzorniki Chippendale'a, Sheratona czy Eastlake'a - są inspiracją dla mniej twórczych projektantów i producentów i kształtują gust publiczności. Nie wiadomo, który ze współczesnych trendów wytrzyma próbę czasu. Nazwać będzie go można za jakiś czas.

Nie ma się czym przejmować - ebeniści rokokowi też nie mieli pojęcia o tym, że robią meble rokokowe. Wtedy o sukcesie projektanta i stylu decydowało wpisanie na listę meblarzy królewskich, dzisiaj wystawa w prestiżowej galerii i występ w telewizji.